Trong cuộc sống, chúng ta không thể tránh khỏi những lời khen hay chê từ người khác. Có khi ta được tán dương hết lời, có khi lại bị chỉ trích thậm tệ. Nhưng điều quan trọng không phải là người ta nói gì, mà là tâm ta phản ứng ra sao trước những lời ấy.
Khen – Chê: Hai mặt của một đồng xu
Phật dạy rằng thế gian vốn vô thường, khen chê cũng là lẽ thường tình. Ngày hôm nay người ta yêu mến ta, tung hô ta, nhưng chỉ một sai sót nhỏ, ngày mai họ có thể quay lưng, phán xét và hạ thấp ta. Nếu ta quá vui sướng khi được khen, thì khi bị chê bai, ta cũng sẽ dễ đau khổ, sân hận.
Có người ví lời khen như mật ngọt, dễ khiến ta say mê, quên mất bản chất thật của mình. Còn lời chê giống như dao nhọn, nếu không giữ tâm tỉnh táo, ta sẽ bị thương bởi chính cái tôi tự ái của mình.
Người học đạo – giữ tâm như mặt hồ tĩnh lặng
Người học Phật cần rèn luyện tâm mình như mặt hồ yên ả: dù trời quang hay giông bão, hồ vẫn giữ sự phẳng lặng bên trong. Khen không làm ta tự mãn, chê không khiến ta tổn thương. Đó là sự bình an thật sự, xuất phát từ nội tâm vững vàng, không bị lay động bởi ngoại cảnh.
Trong Kinh Pháp Cú, Đức Phật dạy:
“Không ai trên đời này bị chê mãi, cũng không ai được khen mãi. Người trí không bị dao động vì lời khen hay chê, vì họ hiểu rõ bản chất của cuộc đời.”
Học cách lắng nghe – nhưng không để tâm dao động
Khi có người khen, ta có thể lắng nghe để biết điểm mạnh của mình, nhưng không để ngã mạn sinh khởi. Khi có người chê, ta cũng nên lắng nghe để quán chiếu: điều họ nói có đúng không? Nếu đúng, ta nên sửa mình. Nếu không đúng, thì cũng không cần oán hận, vì mỗi người nhìn đời bằng con mắt của chính họ.
Chê bai hay khen ngợi, rốt cuộc cũng chỉ là lời nói – như gió thoảng qua tai. Người tu hành cần nhìn sâu hơn, để thấy được đâu là sự thật, và không để tâm mình trôi nổi theo dư luận.
Thực hành chánh niệm để giữ tâm an
Mỗi ngày, nếu chúng ta dành thời gian ngồi thiền, niệm Phật, hay đơn giản là hít thở trong chánh niệm, thì tâm sẽ dần được rèn luyện. Sự bình an nội tâm không đến từ việc né tránh thị phi, mà từ khả năng đối diện với mọi lời khen – chê bằng tâm tỉnh thức và từ bi.
Lời kết
Giữ tâm bình giữa chê bai và khen ngợi không phải là việc dễ dàng. Nhưng đó là con đường dẫn đến tự do nội tâm, giúp ta sống nhẹ nhàng, hạnh phúc giữa thế gian đầy biến động này.
Như một đóa sen vươn lên từ bùn lầy mà không bị vấy bẩn, người học đạo cần giữ cho tâm mình thanh tịnh, không bị nhuốm màu bởi lời tán dương hay phê phán.
Giữ tâm bình, chính là giữ lấy an lạc cho chính mình.
