Kính trên nhường dưới theo tinh thần Phật pháp

Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật

Trong xã hội Việt Nam, câu nói “Kính trên nhường dưới” không chỉ là một lời dạy mang tính đạo đức truyền thống mà còn là một giá trị sống sâu sắc, hàm chứa nhiều tầng nghĩa về quan hệ con người và cách ứng xử trong đời. Khi đặt vào bối cảnh tinh thần Phật pháp, “kính trên nhường dưới” trở thành một pháp hành, một con đường thực tập tâm linh thiết thực, giúp ta tu dưỡng hạnh từ bi, trí tuệ, và giữ gìn hòa hợp trong mọi mối quan hệ.

1. Ý nghĩa “Kính trên nhường dưới” trong văn hóa và Phật pháp

“Kính trên” là sự tôn trọng, biết ơn và thấu hiểu đối với những người đi trước, có vị trí cao hơn trong gia đình, xã hội, hay trong một tập thể. Đây không chỉ là kính vì tuổi tác hay chức vị, mà còn là kính vì hiểu rõ sự đóng góp, công ơn và kinh nghiệm của họ.
“Nhường dưới” là sự khiêm tốn, nhẫn nhịn, sẵn sàng lắng nghe và để người khác phát triển, thể hiện lòng bao dung và vị tha.

Trong tinh thần Phật pháp, hai thái độ này phản ánh chân tâm khiêm nhường, không ngã mạn và tâm từ bi rộng mở. Chư Phật, Bồ Tát luôn là tấm gương của lòng kính trên nhường dưới trong hành trình giác ngộ.

2. Kính trên – hành trình biết ơn và tôn trọng

Đức Phật dạy:

“Hiếu là gốc của mọi đức.”

Kính trên chính là biểu hiện cụ thể của lòng hiếu kính, là sự thừa nhận công ơn dưỡng dục của cha mẹ, công lao của thầy tổ, sự nương tựa của tăng thân, sự tôn trọng người có kinh nghiệm, trí tuệ.

Khi ta kính trên, ta không chỉ thể hiện bên ngoài qua lời nói hay hành động lễ phép, mà quan trọng hơn là nuôi dưỡng trong tâm niệm sự biết ơn chân thành, trân trọng và tôn kính sâu sắc. Đó là nền tảng cho sự an hòa trong gia đình và xã hội.

3. Nhường dưới – biểu hiện của từ bi và khiêm cung

Nhường dưới không phải là sự yếu thế hay cam chịu nhục, mà là thái độ của người có trí tuệ lớn biết buông bỏ ngã chấp, tránh gây tranh chấp, giữ gìn hòa hợp.

Phật pháp gọi đó là tâm nhẫn nhục – một trong sáu Ba-la-mật – là phẩm hạnh cao quý giúp ta vượt qua sân hận, ích kỷ để hướng tới an lạc và giác ngộ.

Nhường dưới còn giúp:

Giảm bớt xung đột, căng thẳng trong gia đình, cơ quan, cộng đồng.
Tạo điều kiện cho sự phát triển hài hòa của mọi người.
Làm dịu mát những tâm hồn đang nóng giận, chia rẽ.

4. Ứng dụng “Kính trên nhường dưới” trong đời sống theo lời Phật dạy

a) Trong gia đình

Gia đình là nền tảng của xã hội. Ở đó, kính trên là biết ơn cha mẹ, ông bà, người lớn tuổi. Nhường dưới là con cháu biết vâng lời, biết nhường nhịn, thương yêu nhau.

Phật dạy về hiếu đạo như một trong năm điều trọng yếu trong đời sống tại gia. Hiếu là tôn kính và báo đáp công ơn cha mẹ bằng cách sống hiền hòa, tu dưỡng đạo đức, giúp đỡ và chăm sóc khi tuổi già.

b) Trong công việc và xã hội

Kính trên là tôn trọng người lãnh đạo, thầy cô, bậc tiền bối, người có kinh nghiệm. Nhường dưới là thái độ khiêm cung, hợp tác, không tranh giành chức quyền, vị trí.

Người tu Phật nên biết làm thế nào để giữ được lòng khiêm nhường, biết nhường nhịn để xây dựng môi trường làm việc hòa thuận, tránh đấu đá, hại nhau.

c) Trong quan hệ bạn bè, đồng đạo

Kính trên thể hiện sự trân quý bậc trưởng lão, người đi trước trong đạo pháp, học hỏi và tuân theo giới luật. Nhường dưới là chia sẻ, giúp đỡ và hỗ trợ đồng đạo, cùng nhau tiến bước trên con đường giải thoát.

5. Lợi ích to lớn của tinh thần kính trên nhường dưới

Giữ gìn hòa khí và sự an vui trong mọi mối quan hệ.
Xây dựng cộng đồng từ bi, trí tuệ, hướng đến giác ngộ chung.
Giảm thiểu phiền não, sân hận, tranh chấp gây đau khổ.
Phát triển đức tính khiêm cung, tôn kính, là nền tảng cho sự thanh tịnh tâm hồn.

6. Kết luận: Kính trên nhường dưới – Pháp tu hành thiết thực

Thưa quý vị,

“Kính trên nhường dưới” không phải chỉ là phép lịch sự xã giao mà là một pháp tu hành, một nghệ thuật sống mà Đức Phật đã chỉ dạy qua sự thực hành hạnh khiêm cung, từ bi và trí tuệ.

Hãy bắt đầu từ những điều nhỏ nhất trong gia đình, công việc, xã hội bằng tấm lòng kính trọng và thái độ nhường nhịn chân thành. Chính trong những bước chân đời thường ấy, chúng ta đang vun đắp cho hạnh phúc, cho hòa bình và cho sự giác ngộ.

Mỗi chúng ta đều là những người thầy, người trò, người đồng hành trong hành trình đó.